Prior Park Landscape Gardens yng Nghaerfaddon, dan berchnogaeth a rheolaeth yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Rhestredig Gradd I, cynlluniwyd yn rhannol gan Capability Brown
Ar yr olwg gyntaf, roedd hwn fel petai’n gynllun peirianneg digon syml. Tri llyn wedi’u gwahanu gan ddwy argae ac adeiledd allfa yn y terfyn gwaelod, angen eu hatgyweirio a’u huwchraddio. Y cyfan mewn gardd o eiddo’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol sydd ar agor i’r cyhoedd.
Roedd cimychiaid afon arwyddol Americanaidd wedi erydu’r argae ganol a’r arglawdd ar ochr Ddwyreiniol y llyn isaf i’r fath raddau bod yr argae’n anniogel, a’r arglawdd wedi’i erydu gan adael wyneb syth mewn mannau. Cwmpas y gwaith oedd ailadeiladu’r argae ganol a leinio’r llyn isaf gyda llen rwystrol blastig er mwyn atal difrod gan gimychiaid afon ac uwchraddio adeiledd yr allfa isaf er mwyn gallu ymdopi â digwyddiad tywydd 1:10,000 o flynyddoedd.
HERIAU
Mae’r ardd o bwysigrwydd Cenedlaethol, yn Rhestredig Gradd I ac yn dyddio o ddechrau i ganol y 1700au. Mae’r safle cyfan mewn dyffryn gyda llethrau serth yn arwain i lawr at system y llynnoedd. Roedd y fynedfa i’r safle isaf, ble roedd y gwaith yn cael ei gynnal, mor gul fel nad oedd modd mynd â dim byd mwy na fan transit trwodd. Unwaith yr oedd wedi’i ddraenio, gwelwyd bod trwch 2 fetr o silt ar waelod y llyn isaf yn hytrach na’r 0.5m roedden ni’n ei ddisgwyl, ac fe newidiodd hynny’r dull roedden ni wedi’i gynllunio yn llwyr.
Middle Dam 
East Bank 
The Dell stilling basin 
Middle dam prior to works 
Middle dam prior to works Mae tri llyn yn y gerddi, wedi’u creu yn eu tro gan y bont Baladaidd, yr argae ganol a’r argae isaf.
Roedd yr argae isaf mewn cyflwr gwael ac roedd methiannau ynddi yn sgil gwagleoedd o fewn yr adeiledd, a oedd wedi’u hachosi’n rhannol gan rywogaethau anfrodorol o gimychiaid afon yn tyllu i mewn i’r ochrau. Cafodd y llyn canol ei wagio er mwyn lleihau’r llwyth ar yr argae. Canfuwyd nad oedd digon o gapasiti gorlifo gan yr argae isaf ac y byddai dŵr yn llifo drosti yn y digwyddiad llifogydd a fodelwyd, gan beri risg y gallai ddymchwel. Roedd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn cynnal gwaith i uwchraddio’r argae ganol a’r isaf ac i adfer y dirwedd o’u hamgylch.
Y gwaith ar yr Argae Ganol oedd tynnu allfa a chwymp dŵr, ailadeiladu’r argae gyda chraidd newydd o glai a llenwad dethol wedi’i gywasgu gyda llethrau 1 mewn 3 ar yr ochr isaf. Llen rwystrol newydd islaw craidd yr argae yn y fraich orllewinol; Codi lefel yr arglawdd 0.2m-0.3m yn uwch i ddod â’r cyfan i lefel gyson. Atgyweirio’r wal gerrig ar yr ochr uchaf ac adeiladu o’r newydd lle nad oedd wal; adeiladu cored ‘blwch llythyrau’ a chwymp dŵr newydd gyda chladin o garreg, adeiladu pibell allfa newydd ac allfa ar ffurf ceuffos fwaog gyda chladin o garreg; manylion llwybr ac arglawdd a llenni rhwystrol plastig gyda chladin pren ar hyd troed yr argae ar yr ochr isaf.
Roedd y gwaith ar yr Argae Isaf yn golygu cael gwared ar yr adeileddau oedd yno; adeiladu adeiledd newydd ar gyfer yr allfa gyda chladin cerrig i gynyddu’r capasiti gorlifo, codi lefel crib yr arglawdd 0.6-0.7m yn uwch, cwblhau gorffeniad llwybrau a’r argloddiau, ac ailosod basn llonyddu a’r gweithiau cysylltiedig.
Ailadeiladu’r lan ddwyreiniol gyda llethrau 1 mewn 3 ar yr ochr isaf a llenni rhwystrol plastig gyda chladin pren ar hyd troed yr ochr isaf.
Y gweithiau cysylltiedig oedd carthu’r llyn isaf, adeiladu silffoedd silt yn y llyn isaf ar gyfer plannu ger yr ymylon, gwaith tynnu coed a llystyfiant oedd yn gysylltiedig â hyn ac adeiladu ffordd fynediad dros dro. Roedd y gwaith tirlunio yn cynnwys gwaith plannu a hau gwair ynghyd â gwneud cofnodion archaeolegol a datgymalu nodweddion pwysig.
Mae’n werth nodi bod y gwaith hwn wedi’i gyflawni pan oedd y parc ar agor i’r cyhoedd a bod rhaid i ni gynnal croesfannau ar gyfer ymwelwyr yr ardd drwy gydol yr holl waith. Yn ogystal, oherwydd cyfyngiadau’r safle, roedd rhaid i ni rannu mynediad mewn mannau â’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol er mwyn caniatáu iddyn nhw barhau â’u tasgau beunyddiol yn cynnal y parc.
DATRYSIADAU
Roedd rhaid cludo’r holl ddeunyddiau swmpus i’r fynedfa ym mhen uchaf y dyffryn a’u cludo wedyn i lawr ffordd gludo 600m a adeiladwyd gennym i lawr y dyffryn, gan osgoi nodweddion archaeolegol yn y canol. Roedd y ffordd hon yn rhy serth i ddympers confensiynol ar olwynion ac oherwydd ein bod yn croesi gwreiddiau coed sensitif, roeddem wedi’n cyfyngu i ddympers 3-tunnell â thraciau a fyddai’n cludo 1 metr ciwbig o ddeunyddiau ar y tro. Roedd rhaid pwmpio’r concrit wedi’i gyfnerthu â ffibrau ar gyfer adeiledd yr allfa isaf o’r brif ffordd 136m i ffwrdd, i lawr llethr 1:2.
Llwyddwyd i oresgyn yr holl heriau hyn, ynghyd â Covid-19 a phedwar o ddigwyddiadau tywydd 10-mlynedd yn ystod chwe mis cyntaf y prosiect. Fe wnaethom gludo cyfanswm o:
- 3060t o Gerrig (amrywiol)
- 1320t o Bridd (uwch ac is)
- 1420t o Glai (craidd yr argaeau)
- 283m3 o Goncrit
Gweithiodd y tîm yn galed i adfer prydferthwch Prior Park Landscape Gardens.
